Stríðsdagbækur Astrid Lindgren

Á bókalista sem ég birti í mars var að finna stríðsdagbækur Astrid Lindgren, A World Gone Mad: The Diaries of Astrid Lindgren, 1939-45, sem bókaútgáfan Pushkin Press gaf út á ensku síðasta haust (þýð. Sarah Death). Sænska barnabókahöfundinn Lindgren og dásamlegu persónurnar sem hún skapaði þarf vart að kynna fyrir íslenskum lesendum. Ég man enn eftir nestistímum í barnaskóla þegar kennarinn las Á Saltkráku og bókin sem ég las í óteljandi skipti og er mér hvað kærust er Bróðir minn Ljónshjarta. Sem barn spáir maður held ég ekki mikið í persónulegt líf höfundar heldur gleymir sér bara í þeim heimi sem hann skapar. Dagbækur hennar sýndu mér því hlið á höfundinum sem ég vissi ekkert um: Lindgren sem ung móðir að reyna að ná utan um hrylling heimsstyrjaldarinnar, ekki laus við sektarkennd í hlutlausri Svíþjóð.

Hefur ekki nóg verið skrifað um síðari heimsstyrjöldina; hafa dagbækur Lindgren einhverju við það að bæta? Það sem mér þótti áhugavert við lesturinn er að hún er tæplega 32 ára gömul þegar stríðið brýst út og finnur greinilega hjá sér þörf fyrir að halda utan um framgang þess. Hún safnar blaðaúrklippum og skrifar mislangar færslur í leðurbundnar bækur, sautján talsins sem fundust á heimili hennar í Dalagatan í Stokkhólmi eftir andlát hennar árið 2002 (gefnar út í Svíþjóð árið 2015). Bókin inniheldur eingöngu færslurnar sjálfar, og nokkrar myndir, og það sem kom mér á óvart var hversu nákvæm hún var. Ég hélt að ég væri að fara að lesa persónulegar hugrenningar Lindgren en áttaði mig fljótt á því að þetta var bók um stríð á mannamáli.

Lindgren kemur sér beint að efninu og er laus við óþarfa dramatík þó að hún upplifi að sjálfsögðu ótta og reiði. Fyrstu færsluna skrifar hún 1. september 1939 þegar Þjóðverjar ráðast inn í Pólland. Með nokkuð stöðugri rödd ber hún friðsamt lífið í Svíþjóð á stríðstímum - þar sem engin átök áttu sér stað; bara áhrif skömmtunar - við hryllinginn sem á sér stað annars staðar í Evrópu, einkum í nágrannalöndunum Finnlandi og Noregi. Þegar hún fer að vinna fyrir sænsku leyniþjónustuna við ritskoðun pósts erlendis frá þá færist stríðið enn nær; hún minnist einmitt á persónulegt bréf Gyðings („profoundly sad Jewish letter“) á meginlandinu til vinar í Svíþjóð.

Um jólin 1944 dregur af henni og niðurbrot á sér stað, sem margir lesendur sem ekki þekkja Lindgren gætu túlkað sem afleiðingu stríðsins og vinnu hennar: „I've had a hell of a six months this second half of 1944 and the ground beneath me has been shaken to its very foundation; I'm disconsolate, down, disappointed, often melancholy - but I'm not really unhappy.“ Hún skrifar ekki ástæðuna í dagbókina en þeir sem hafa lesið um líf Lindgren vita að það voru vandræði í hjónabandi hennar. Eiginmaður hennar hafði kynnst annarri konu og farið fram á skilnað, sem hann svo fylgdi ekki eftir.

Dagbókaskrifin komu á undan barnabókum Lindgren, en á síðunum má segja að rithöfundur verði til því á stríðsárunum er hún að skrifa sínar fyrstu bækur: „I'm the happiest when I write.“ Þetta er samt ekki eiginleg dagbók rithöfundar eins og margir vilja meina, ekki dagbók með færslum um skrif og stíl. Fyrsta barnabókin hennar, um stúlkuna Britt-Mari, var gefin út 1944 og fyrir hana hlaut hún verðlaun. Í mars 1944 þegar dóttir hennar er rúmliggjandi með mislinga er hún að skrifa handritið að Línu langsokk og á lokasíðum bókarinnar má sjá mynd af höfnunarbréfinu sem henni barst eftir að hún sendi inn handritið í apríl 1944. Ári síðar talar hún aftur um Línu, um endurskrif - „to see if I can make anything of that bad child.“ Við vitum öll hvernig það endaði.

Ég get mælt með þessari bók sem er fljótlesin og, eins og áður sagði, sýndi mér nýja hlið á mínum uppáhaldsrithöfundi úr æsku. Það eina sem ég hef út á hana að setja er smávægilegt: mér fannst skorta fleiri myndir. Þarna eru myndir af Lindgren og fjölskyldu hennar en ég hefði viljað sjá meira af sjálfum færslunum og blaðaúrklippunum, sérstaklega með sumum lykilorrustum sem Lindgren fjallar um í færslum sínum. Það hefði hjálpað til að tengja á sjónrænni hátt við hennar upplifun af stríðinu.

A World Gone Mad: The Diaries of Astrid Lindgren, 1939-45
Höf. Astrid Lindgren
Innbundin, 240 blaðsíður, myndskreytt
Pushkin Press

Múmín-búðin, Covent Garden, London

Í dag tek ég ykkur með til London, í þetta sinn til að dást að ytra útliti Múmín-búðarinnar, sem er staðsett hjá markaðsbásunum í Jubilee Market Hall í Covent Garden (beint á móti St Paul's-kirkjunni). Búðin var einn áfangastaðurinn sem við lofuðum börnunum. Þetta er sæt, lítil búð, eins konar mekka fyrir aðdáendur persónanna í Múmíndal. Það er nú ólíklegt að íslenskir lesendur þekki ekki til Múmínálfanna, en ef þið eruð að heyra um þá í fyrsta sinn þá eru þeir sköpun finnsku listakonunnar og rithöfundarins Tove Jansson (1914-2001). Bækur hennar voru þýddar á fjölda erlendra mála og sögur hennar eru klassískar.

Ég man ekki eftir tíma þar sem Múmínálfarnir voru ekki hluti af tilverunni; við eigum alla mynddiskana. Á þessum síðustu árum með tíðum búferlaflutningum hafa þeir verið eins konar festa. Við skírðum meira að segja persnesku læðuna okkar eftir einni persónunni, Míu litlu. Kannski hefur þetta eitthvað með norrænu ræturnar að gera, eða að þetta er bara okkar leið til að halda í sakleysi barnæskunnar. Ég er ekki stressuð manneskja - held að ég hafi fengið heilbrigðan skammt af kæruleysi í vöggugjöf - en þegar sú stund rennur upp að börnin vilja ekki horfa á Múmínálfanna, þá fyrst hrynur mín veröld. Viss um það.

Ég held að það sé kyrrðin í Múmíndal sem höfðar til mín. Ég er ekki beint hrifin af teiknimyndum og mér finnst þær oft svo yfirdrifnar. Að horfa á Múmínálfana er allt önnur upplifun. Það er ævintýraheimur án hávaðans. Ég held að ég myndi lýsa þessu svona.

Á meðan börnin voru að skoða og versla endaði ég í einu horni búðarinnar þar sem bækurnr eru geymdar. Dásamlegt horn!

Ég er ekki með það á hreinu hvaða bækur eru fáanlegar á íslensku en fyrsta bókin um Múmínálfana var The Moomins and the Great Flood, sem kom út árið 1945. Þessi fallega innbundna útgáfa til hægri er myndskreytt af Tove Jansson sjálfri, hvað annað. Svo eru það Penguin-kiljurnar, í tímaröð:

· Comet in Moominland
· Finn Family Moomintroll
· The Exploits of Moominpappa
· Moominsummer Madness
· Moominland Midwinter
· Tales from Moominvalley
· Moominpappa at Sea
· Moominvalley in November

Eftir að önnur kiljan kom út, Finn Family Moomintroll, opnuðust Tove allar dyr, sem varð til þess að hún gerði teiknimyndasögurnar (t.d. Moomin: Bk. 1 : The Complete Tove Jansson Comic Strip) sem birtust fyrst árið 1954 í The Evening News, kvöldblaði sem kom út á London-svæðinu. Þið getið flett upp heimildarmynd um Tove og hennar störf á YouTube ef þið hafið áhuga á að vita meira um hana. Með kaldari tíð handan hornsins þá ætla ég að enda þetta á einni af mínum uppáhaldstilvísunum úr Finn Family Moomintroll (Múmínálfarnir leggjast í vetrardvala):

Don't worry we shall have wonderful dreams, and when we wake up it'll be spring.

- Snufkin (ísl. Snúður)

bókarkápa The Moomins and the Great Flood af vefsíðu Sort of Books | kiljukápur af vefsíðu Penguin