Vitlaus leshraði

Endurminningar Sigurðar Pálssonar heitins eru bækur sem ég les reglulega, allar þrjár: Minnisbók, Bernskubók og Táningabók. Þegar ég ferðast með lest hef ég alltaf eina þessara bóka með í för, hefð sem ég skapaði í Skotlandi árið 2017. Æviskrif rithöfunda og ljóðskálda fjalla vitanlega um tungumálið, það að skrifa prósa eða ljóð, og bókmenntaleg tengsl því ríkuleg. Ég fæ ekki nóg af slíku, af lestri bóka um bækur. Siggi Páls, eins og ég kalla hann án þess að hafa þekkt hann persónulega, var ljóðskáld og því er prósi hans knappur. Hann á það til að vera einstaklega hnyttinn þannig að ég skelli upp úr. Ég tengi sérstaklega við hugmyndir hans um það að vera Íslendingur í útlöndum, að horfa á fæðingarland sitt úr fjarlægð.

Í kaflanum Miðja og jaðar í Bernskubók skrifar hann um „mótun þeirrar vitundar að vera ekki fastur í fæðingarstað né fæðingarlandi“; um hina „víðari mynd, það að tilheyra veröldinni, mannkyninu“ og bætir við:

Þannig hef ég lengi reynt að upplifa sjálfan mig. Númer eitt tilheyri ég mannkyninu, númer tvö Evrópu, síðan Íslandi.
Svona er ég nú svakalega fortapaður orðinn.
Með árunum hef ég fengið sífellt sterkari tilfinningu fyrir þessu. Svo sterka að mér verður óglatt að hlusta á hvers kyns rembu, þjóðrembu, karlrembu. Allt jafn ömurlegt.

Það sem ég tengi við þessi orð.

Bernskubók Sigga Páls með í för til München síðasta haust

Þegar fólk spyr mig hvaðan ég komi svara ég gjarnan að ríkisfangið tilheyri heiminum en að vegabréfið sé íslenskt. Fólk frá Íslandi spyr mig oft hvort ég ætli ekki að fara að koma heim. Nei, ég er ekki á leiðinni „heim“. Það er langt síðan Ísland glataði þeirri merkingu. Þýskan á frábært orð, heimat, sem þarf ekki endilega að merkja fæðingarstað heldur þann stað þar sem þér líður heima. Eftir að hafa búið hér í bráðum 6 ár er Austurríki jafnvel ekki mitt heimat. Fyrir mér er heimat visst svæði á meginlandi Evrópu og tengist frekar menningu heldur en tilteknum stað eða borg.

En hvað hefur þetta með vitlausan leshraða að gera eins og segir í titli? Ég endurlas Táningabókina með morgunkaffinu í janúar og í kaflanum þar sem Siggi Páls víkur að birtingu ljóða sinna í fyrsta sinn leggur hann ríka áherslu á hægan lestur ljóðtexta. Hann líkir þessu saman við spil á hljómplötum, segir að ljóð kalli á 33 snúninga en ekki 45 til að sjá „merkingu,tilfinningu“ og bætir við

að mikið af misskilningi fólks gagnvart ljóðtextum sé í raun innstillingaratriði, móttökutækin eru vitlaust stillt. Leshraðinn er vitlaus.

Zao Wou-Ki, 1969

Leshraðinn er vitlaus. Þessi orð Sigga eiga við prósa líka því sumar bækur kalla á hægari lestur. Þau voru góð áminning þegar ég byrjaði á ritgerðasafninu Serious Noticing: Selected Essays eftir gagnrýnandann James Wood. Það var jólagjöf frá kærri vinkonu og geymir greinar sem Wood skrifaði á árunum 1997 til 2019 fyrir tímaritin New Republic, The New Yorker og London Review of Books.

Að lokum vil ég segja að ég hef saknað þess að blogga, saknað þess að fjalla um bækur á íslensku. Þó að Ísland sé ekki mitt heimat þá á íslenskan alltaf sinn hjartastað.

Zao Wou-Ki listaverk af vefsíðu Foundation Zao Wou-Ki (verkið er í safni Þjóðlistasafns Taiwan)

The Selected Letters of Ralph Ellison

Það er fyrir löngu kominn tími á bloggfærslu og þar sem valin bréf rithöfundarins Ralphs Ellison er sú bók sem ég nærist á með morgunkaffinu þessa dagana er við hæfi að mæla með henni í bókarkápufærslu. The Selected Letters of Ralph Ellison var lengi á óskalistanum því ég vildi bíða eftir kiljunni sem kom út nýverið hjá The Modern Library (upphaflega gefin út innbundin fyrir um fjórum árum). Hún var biðarinnar virði. Ellison kann þá list að skrifa bréf, var afkastamikill á því sviði og því mjög áhugavert að kynnast sögu hans í gegnum bréfin. Ég á enn eftir að lesa Invisible Man (1952) og Juneteenth (1999, gefin út eftir andlát hans) en bæti úr því síðar.

Bréfin eru flokkuð eftir áratugum með inngangstexta ritstjórans John F. Callahan fyrir hvern. Ég mæli með að lesa bréfin á undan þannig að Ellison segi sína sögu og rödd hans fái að njóta sín. Stundum finnst mér full mikið um tilvitnanir í bréfin í inngangstextunum ásamt túlkun sem spillir „söguþræðinum“. Já, það má alveg tala um söguþráð í þessu samhengi því bréfin eru gjarnan löng og innihaldsrík. Þau fyrstu skrifar hann upp úr 1930, flest til móður sinnar sem bláfátækur námsmaður í Alabama.

Hann flyst svo til New York, sest að síðar í Harlem, og mér finnst sem bókin fari á flug með bréfi til ljóðskáldsins Langstons Hughes í byrjun árs 1939 þegar Ellison hefur snúið sér að skrifum („There is really little that I can tell you Lang. I spend all of my time trying to make a writer of myself ...“). Bréf til rithöfundarins Richards Wright (bók hans Native Son kom út 1940) eru mörg á 5. áratugnum og heillandi að sjá Ellison munda pennann („You told me I would begin to write when I matured emotionally, when I began to feel what I understood. I am beginning to understand what you meant“). Þetta bréfasafn verður best lýst sem góðri skáldögu sem erfitt er að leggja frá sér.

Kápuhönnun: Rachel Ake
Ljósmynd: James Whitmore/The LIFE

The Selected Letters of Ralph Ellison
Ritstjórar: John F. Callahan og Marc C. Conner
Kiljubrot, 1072 blaðsíður
ISBN: 9780593730072
The Modern Library

Bókastemningin hjá mér um páskana

No One Prayed Over Their Graves · Khaled Khalifa

Í mánuðinum kemur út í enskri þýðingu skáldsagan No One Prayed Over Their Graves eftir sýrlenska rithöfundinn Khaled Khalifa. Ameríska forlagið FSG gefur bókina út, en sögusviðið er sýrlenskt þorp í nágrenni Aleppo þar sem flóð umbreytir lífi tveggja vina. Þýðandi er Leri Price sem einnig þýddi Death Is Hard Work, sem er fáanleg í íslenskri þýðingu, Dauðinn er barningur (Salka).

Ég er svag fyrir fallegum bókarkápum, sem skýrir þennan lið á blogginu, og oftar en einu sinni hef ég látið blekkjast. En ég hef ekki lært mína lexíu og það gerist varla úr þessu. Er til betri samsetning en góð bók og falleg bókarkápa? Nú hef ég ekki lesið þessa og get því ekki dæmt innihaldið, en ljósmyndin fangar mig svo og titilhönnunin. Ég hef aldrei ferðast til Sýrlands eða Miðausturlanda en það er eitthvað við útlínurnar sem bera við himin miðausturlenskra borga, moskurnar og turnarnir - mínaretturnar - sem einkenna þær. Þetta er líkast til Aleppo eins og hún var. Khalifa fæddist í nágrenni borgarinnar en í dag býr hann í Damaskus og bækur hans eru bannaðar í heimalandinu. Hann var í áhugaverðu viðtali í The Guardian um helgina.

No One Prayed Over Their Graves
Höf. Khaled Khalifa
Þýðandi: Leri Price
Innbundin, 416 blaðsíður
ISBN: 9780374601935
FSG

The Writing School · Miranda France

Í gær hlustaði ég á nýjasta þátt TLS hlaðvarpsins og meðal gesta var Miranda France að tala um nýjustu bók sína, The Writing School, sem kom út í vikunni hjá Corsair. Ég hef aldrei lesið neitt eftir hana en var forvitin og bætti bókinni á óskalistann eftir að hafa lesið þessar línur í samantekt forlagsins: „Dásamleg og óvenjuleg blanda frásagnarlistar og endurminninga, ... The Writing School er áhrifamikil og oft mjög fyndin bók um hvers vegna fólk skrifar, auk þess að vera einstaklega rausnarlegt meistaranámskeið í ritlist.“

The Writing School
Höf. Miranda France
Innbundin, 224 blaðsíður
ISBN: 9781472157348
Corsair

№ 34 bókalisti: Annie Ernaux og Guðrún Eva

Gleðilegt ár! Ég ákvað að byrja bloggárið á nýjum bókalista sem verður líka sá síðasti í þessu formi. Ég er að hugsa um að hvíla listana alveg eða breyta þeim síðar í samantektarlista þannig að ég geti gert meira af því að mæla með bókum sem ég hef lesið. Hluti af mér mun sakna þessa forms því mér finnst það agandi að hafa hugmynd um hvað ég ætla mér að lesa nokkrar vikur fram í tímann. En stundum gerist það að ég eignast nýja bók sem mig langar að lesa strax en finnst sem ég þurfi að klára fyrst þær sem eru á bókalista hverju sinni - lúxusvandamál, ég veit. Önnur ástæða fyrir breytingunni er sú að mig langar að lesa meira á þýsku til að ná betri tökum á málinu.

№ 34 bókalisti:

1  A Man's Place  · Annie Ernaux
2  Útsýni  · Guðrún Eva Mínervudóttir
3  Of Time and the River  · Thomas Wolfe
4  Letters of Leonard Woolf  · ritstj. Frederic Spotts
5  Dichter im Café  · Hermann Kesten [þýsk]

Ensk þýðing: 1) A Man's Place: Tanya Leslie

Franski rithöfundurinn Annie Ernaux hlaut Nóbelsverðlaunin í fyrra. Bók hennar á listanum, La Place á frönsku, fjallar um samband hennar við lítt menntaðan föður sinn og um þá fjarlægð sem smám saman myndast milli þeirra því meira sem hún fetar menntaveginn og verður hluti af millistétt. Áherslan sem hann lagði á tungumálið kemur mikið við sögu: Hún lýsir m.a. atviki þar sem hann þarf að fá lögfræðing til að votta undirskrift sína á pappíra. Þegar hann áttar sig á því hann hefur misritað eitt smávægilegt orðalag við undirritunina þá upplifir hann gríðarlega mikla skömm, sem er ekkert í takt við tilefnið. Í þessari stuttu bók, rétt um 100 síður, staldrar Ernaux stundum við til að segja nokkur orð um skrifin sjálf eða deila hugsunum sínum í tengslum við ákveðna minningu. Staðurinn, í þýðingu Rutar Ingólfsdóttir, kom út hjá Uglu í fyrra. Þetta er fyrsta bók Ernaux sem gefin hefur verið út á Íslandi sem mun án efa breytast eftir Nóbelinn. Fyrir óþreyjufulla þá hefur breska útgáfan Fitzcarraldo Editions sent frá sér 8 verk hennar á ensku nú þegar.

Kaffistund og bókalestur í desember

Ég féll fyrir Annie Ernaux þegar ég las The Years (№ 20) í fyrsta sinn, eins konar æviminningar sem fanga tíðarandann einstaklega vel og eru merkilegar vegna þess að hún notar aldrei persónufornafnið ég. Ég keypti í haust þýsku þýðinguna, Die Jahre, til að lesa verkið enn og aftur með þá ensku til hliðsjónar. Ég hef einnig lesið I Remain in Darkness sem fjallar um móður hennar og Alzheimer-sjúkdóminn. Að lesa þá bók var stundum eins og að vera kýldur í magann - hrá og afhjúpandi skrif.

Ef þið viljið kynna ykkur Ernaux þá má finna fínar umfjallanir á RÚV. Ég man einkum eftir að hafa hlustað á Lestina í október þar sem Torfi Tuliníus prófessor benti á aðdáun hennar á franska félagsfræðingnum Pierre Bourdieu. Kenningum Bourdieu kynntist ég fyrst í safnafræðináminu og hef hann núna á bak við eyrað þegar ég les texta hennar. Eftir tilkynninguna um Nóbelsverðlaunin var mjög áhugaverð umfjöllun um skrif Ernaux í TLS-bókahlaðvarpsþætti (mín. 27:40) þar sem rithöfundurinn Lauren Elkin var gestur. Þar kom Bourdieu einnig við sögu.

Lestarstund í janúar: Útsýni, nýjasta skáldsaga Guðrún Evu Mínervudóttur

Á þessum síðasta lista er ánægjulegt að geta haft nýtt íslenskt verk. Það gerist ekki oft. Kær vinkona sendir mér af og til bækur frá Íslandi og hún valdi Útsýni Guðrúnar Evu Mínervudóttur handa mér í jólagjöf. Ég hafði séð Kolbrúnu og Þorgeir hrósa bókinni Kiljunni og hugsaði með mér að hún gæti höfðað til mín. Ég er rúmlega hálfnuð og verð að viðurkenna að ég tengi ekki enn við 4-stjörnu límmiðann á eintakinu mínu sem segir syngur í eyrum lesanda. Þegar ég er komin þetta langt inn í bók án þess að finna nokkra tengingu við persónur þá veit það ekki á gott. Ég hef annars sagt það áður að ég og samtímaverk eigum yfirleitt litla samleið; ég er mjög vandlát þannig að það er ekkert að marka mína skoðun á þessu verki. Guðrún Eva gerir margt vel en svo er annað í stílnum sem höfðar ekki til mín.

Kannski segir það eitthvað um mig sem lesanda að geta endurlesið æviminningar Sigga Páls út í hið óendanlega en að hafa látið það nægja að lesa skáldsögu hans Parísarhjólið einu sinni. Ég get svo bætt því við til frekari útskýringar að svo til allar bækur á óskalistanum mínum eru rit almenns eðlis, bréf, esseyjur og æviminningar, ekki skáldsögur.